Υπόσχεση που θα τηρεί ως την ώρα της μεγάλης κρίσης. Η Υπεραγία Θεοτόκος, που η εκκλησία μας τιμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα την Κοίμησή Της στις 15 Αυγούστου, είναι το πρόσωπο με τα πιο εκφραστικά, τα πιο χαρακτηριστικά, αλλά και τα πιο απίθανα επίθετα που έχουν αποδοθεί ποτέ, ως ένδειξη λατρείας, πίστης και θαυμασμού.
Η Παναγία η Θεοτόκος ή Μαρία όπως είναι το όνομά Της είναι το πρώτο και πιο σημαντικό πρόσωπο αμέσως μετά το Χριστό. Είναι η γυναίκα και η μητέρα που με την παρουσία Της στον κόσμο αυτό έδωσε ένα ιδιαίτερο νόημα στη ζωή κάθε πιστού, καθώς Την επέλεξε ο Θεός για να γεννήσει με θαυμαστό, υπερφυσικό τρόπο τον ιδρυτή της χριστιανικής θρησκείας.
Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι είναι περισσότερα από τριακόσια τα επίθετα που αποδίδονται στη γλυκιά Παναγιά και μάλλον έτσι είναι. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τις αμέτρητες εικόνες που έχουν μέσα στους αιώνες αγιογραφηθεί στο όνομά Της, αλλά και τις εκκλησιές που είναι αφιερωμένες σε Εκείνη.
Στην ελληνική επικράτεια υπάρχουν αναρίθμητοι ναοί αφιερωμένοι στη χάρη Της, οι οποίοι κάθε χρόνο αποτελούν πανελλήνιο θρησκευτικό προσκύνημα, όπως η Παναγία της Τήνου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή της Πάρου, η Παναγία η Φιδούσα της Κεφαλλονιάς, η Παναγία η Σουμελά στην Καστανιά Ημαθίας κ.ά.
Οι επωνυμίες που δίνονται στη Θεοτόκο προέρχονται από διάφορες αιτίες, με τις περισσότερες από αυτές να προκαλούν σήμερα έκπληξη στους πιστούς. Επίθετα έχουν δοθεί σε Εκείνη ανάλογα με τον τρόπο που ο αγιογράφος προσπάθησε να Τη φιλοτεχνήσει, αλλά και από ιδιότητες που με τα χρόνια Της αποδόθηκαν.
Η παλαιότητα κάθε εικόνας ή η κατάσταση στην οποία ήταν όταν βρέθηκε επίσης έδωσαν στην Παναγία διάφορα επίθετα, όπως η Μαυριώτισσα, η Μαχαιρωμένη, η Γερόντισσα. Ο τρόπος εύρεσης, ο τόπος προέλευσης μιας εικόνας της Παναγίας ή ακόμη και τα θαύματά Της στάθηκαν αφορμή για να της αποδοθούν πολλά επίθετα. Επίσης, πολλοί είναι οι προσδιορισμοί που πήρε η Παναγία και από τον τόπο, τον κτήτορα και το χρόνο εορτασμού των ναών που υπάρχουν στη χώρα μας και είναι αφιερωμένοι σε Εκείνη.
Οι εικόνες Της
Διαφορετικά επίθετα φέρουν μεταξύ τους οι εικόνες της Παναγίας και αυτό οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο οι αγιογράφοι προσπάθησαν να Τη φιλοτεχνήσουν μέσα στους αιώνες.
Ανάλογα με την παράσταση, έχουμε την Παναγία τη Βρεφοκρατούσα, τη Γλυκοφιλούσα, τη Γαλακτοτροφούσα, την Πλατυτέρα των Ουρανών, τη Ζωοδόχο Πηγή, την Οδηγήτρια, την Ελεούσα, τη Δεομένη, τη Βλαχερνίτισσα, την Τριχερούσα.
Από τις πιο σπάνιες είναι εκείνες της Αψηλοχερούσας, στις οποίες η Θεοτόκος υψώνει τα χέρια Της προς τον ουρανό, της Μαντηλούσας επειδή ζωγραφίστηκε φορώντας μαντήλα στο κεφάλι, της Δεξιοκρατούσας διότι κρατά το Θείο Βρέφος με το δεξί χέρι Της, της Μεγαλομάτας γιατί ο αγιογράφος την εμπνεύστηκε με μεγαλύτερα μάτια, σε διαφορετικό μέγεθος από αυτά που όλοι Την έχουμε συνηθίσει.
Σε μια επιδρομή πειρατών, οι μοναχοί βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση και κατέφυγαν στην Παναγία. Μπροστά στην εικόνα αυτή με θέρμη παρακάλεσαν για την προστασία τους. Η Παναγία τότε κατέστησε τη Μονή «αόρατη» στα μάτια των επιδρομέων, ενώ στη συνέχεια διασκορπίστηκαν και έφυγαν άπρακτοι.
Ναοί αφιερωμένοι στη Θεοτόκο
Πολλοί είναι οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στην Παναγία και από ναούς αφιερωμένους στη χάρη Της. Εκεί γίνεται σημαντικός διαχωρισμός ανάλογα με τη θέση του ναού, τον τρόπο κατασκευής του, τους κτήτορες και την ημερομηνία της εορτής τους. Υπάρχουν οι ναοί που μαρτυρούν τον τόπο, όπως είναι η Παναγιά η Καστρίτισσα, η Καστρινή, η Χρυσοκαστρίτισσα, η Αργυροκαστρίτισσα, η Καλαμιώτισσα, η Χρυσοκουβουκλιώτισσα, η Αθηνιώτισσα, η Ακρωτηριανή, η Αμπελοκήπισσα, η Φιλοσοφίτισσα, η Αρβανίτισσα, η Βατοπεδινή, η Βροντιανή, του Βράχου, του Κάμπου, η Πυργιανή, η Μελικαρού, η Αμπελιώτισσα, η Εγκλειστριανή, η Θαλασσινή, η Καμινού, η Καμινιώτισσα.
Η Παναγία πήρε επίσης επίθετα βγαλμένα από τον τρόπο κατασκευής του ναού
ή της ιδιοτυπίας του, όπως είναι η Τουρλωτή, η
Τουρλιανή, η Κουμπελίδικη, η Θολοσκέπαστη, η Θεόχτιστη, η Θεοσκέπαστη, η Πελεκητή,
η Κατακεκρυμμένη, η Κρεμαστή, η Σπηλιανή, η Σπηλαιώτισσα, η Μεγαλοσπηλαιώτισσα, η Πλατανιώτισσα, η Μαρμαριώτισσα, η Μολυβδοσκέπαστος.
Επίθετα δόθηκαν στην Παναγία και από τα ονόματα των κτητόρων των ναών, όπως είναι η Μεντονία από το Μεντόνης, η Κοροβιλιά από το Κοροβίλης, η Γλυκεία από το Γλυκύς, η Χρυσοχεριά από το Χρυσοχέρης, η Λυκοδήμου, η Βέργη, η Καρύπη. Ομως και η εποχή εορτασμού του ναού έδωσε στη Θεοτόκο αρκετά ονόματα, όπως είναι η Παναγιά η Σοτομπριανή που γιορτάζεται τον Σεπτέμβριο, η Αγουστιανή που γιορτάζεται τον Αύγουστο, η Δεκαπεντούσα, η Τριτιανή που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα και η Ακαθή που γιορτάζεται του Ακάθιστου Υμνου. Υπάρχει επίσης ο ναός της Παναγιάς της Βρεχούσας, ο οποίος ονομάζεται έτσι από τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου, αλλά και η Πολυσπορίτισσα.
Η Παναγιά και τα θαύματά Της
Πολλοί είναι και οι προσδιορισμοί της Παναγίας από τα θαύματα που έκανε.Έχουμε την Παναγία την Γοργοεπήκοο, την Καταφυγή,
την Ελεούσα, την Λεούσα, την Ελεημονήτρια, την Ελεήστρια, τη Γιάτρισσα, την Ιαματική, τη Θεραπεία, τη Γαιματούσα που θεραπεύει την αιμορραγία, τη Νικοποιό, τη Θαλασσομάχισσα, την Υγεία, τη Φαρμακού, την Ψυχοσώστρα, τη Βλεπούσα, την Παραμυθία, την Παρηγορήτισσα, την Πονολύτρια, την Παυσολύπη.
Αρκετά είναι τα επίθετα της Παναγίας που φέρουν ως πρώτο συνθετικό τους τη λέξη «χρυσό-», όπως είναι η Χρυσοκελλαριά, η Χρυσοσπηλιώτισσα, η Χρυσοκέφαλος, η Χρυσοδαφνιώτισσα, η Χρυσολεούσα, η Χρυσοκαμαριώτισσα, η Χρυσοποδαρίτισσα, η Χρυσοπαντάνασσα. Στη Θεοτόκο αναφέρονται ακόμη και οι προσδιορισμοί η Αγγελόκτιστος, η Αερινή, η Αναφωνήτρια, η Αρωμάτων, η Δεξιά, η Δέσποινα, η Εγγυήτρια, η Επίσκεψις, η Θεομάνα, η Κυρά, η Λυπημένη, η Οικονόμισσα, η Πάνσκεψις, η Παντάνασσα, η Τρανή,
η Φιλέρημος, η Χιλιαρμενίτισσα.
Κοντά στους αγώνες των Ελλήνων
Επίθετα έδωσαν στην Παναγία και οι αγώνες των Ελλήνων κατά των κατακτητών: υπάρχει η Χιλιάρμενος που βύθισε χίλια άρμενα, η Ξεσκλαβώστρα που απελευθέρωσε τους αιχμαλώτους, η Πορταρέα, η Πορταΐτισσα που είναι προστάτιδα των εισόδων, η Ανοιχτοπορτούσα, η Σιδερόπορτα, η Παντοβασίλισσα, η Αρμάδα όπως την αποκαλούν στις Σπέτσες.
Ακόμη και οι ύμνοι που έχουν γραφτεί για τη Θεοτόκο -οι περισσότεροι θα ακουστούν στη γιορτή τον Αύγουστο στις εκκλησίες όλης της χώρας- είναι γεμάτοι από επίθετα προς Εκείνη, την αγνή, την πονεμένη, την φιλάνθρωπο Παναγιά. Μέσα από αυτούς τους ύμνους η Αγία Μητέρα συχνά αποκαλείται αειπάρθενος, άμωμος, άμεμπτος, σεμνή, καλή, τρυφερά, σοφή, άχραντος, ανερμήνευτος, ανύμφευτος, άσπιλος, αμόλυντος, υπέρμαχος, υπέρλαμπρος, έμψυχος τράπεζα, πηγή ακένωτος, αμάραντο ρόδο, ανήροτος χώρα… Βοήθειά μας Παναγία μου.
Πανηγύρια της Παναγίας
Από τα θρυλικά after γλέντια στα χωριά της Ικαρίας έως τους βουκολικούς χορούς με τα κλαρίνα στη Σαμαρίνα της Πίνδου, γιορτάζεται κάθε χρόνο με κάθε λαμπρότητα η Κοίμηση της Παναγίας στις 15 Αυγούστου. Μετά τα νησιά, τις θάλασσες και το καλό φαγητό, η Ελλάδα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο και για τα καλοκαιρινά της πανηγύρια, με κορυφαία αυτά του Αυγούστου τα οποία συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον όλων των απανταχού γλεντζέδων. Ωστόσο τα πιο γνωστά καταγράφονται:
Ικαρία 15/08
Πανηγύρι της Λαγκάδας
Το πιο χορευτικό πανηγύρι του Αιγαίου. Το νησί φημίζεται για τα θρυλικά πανηγύρια του που ξεπερνούν εκείνη την περίοδο τα 15, με αποκορύφωμα αυτό της Λαγκάδας. Mε «άγριες» διαθέσεις για τον διονυσιακό και ιδιαίτερο ικαριώτικο χορό το πανηγύρι της Λαγκάδας μαζεύει κυρίως νεολαία που δεν σταματά να χορεύει όπου σταθεί κι όπου βρεθεί. Φυσικά, χορός χωρίς φαγητό δεν γίνεται, οπότε οι επισκέπτες γεύονται κυρίως κατσίκι και το ξακουστό κόκκινο κρασί του νησιού, καθώς και παραδοσιακά ψαρικά.
Πάρος 15/08
Πανηγύρι της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής
Συναντάμε στην Παροικιά της Πάρου έναν από τους πιο γνωστούς νησιώτικους θρύλους, τον ναό με τις 100 πόρτες που μόνο 99 είναι γνωστές και η 100ή είναι κλειστή και κρυμμένη και θα ανοίξει όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη. Αφού γίνεται επιτάφιος το Δεκαπενταύγουστο, το γλέντι και οι παραδοσιακοί χοροί ξεκινούν υπό τους ήχους της παραδοσιακής τσαμπούνας, του λαούτου και του βιολιού, χωρίς να λείπουν οι πλούσιοι μεζέδες, η σούμα και το κρασί.
Λέσβος 15/08
Πανηγύρι της Παναγίας στην Αγιάσο
Για να φτάσουν στην Παναγιά της Αγιάσου, οι πιστοί συνήθως ξεκινούν με τα πόδια από τη Χώρα της Μυτιλήνης και διανυκτερεύουν στην αυλή της εκκλησίας, αφού έχουν περπατήσει γύρω στα 25 χιλιόμετρα.
Η Αγιάσος έχει πάρει το όνομά της από τη φράση «Αγία Σιών» που βρίσκεται στην περιγραφή της περίφημης εικόνας που περιφέρεται κατά τη διάρκεια της γιορτής γύρω από το ναό της Παναγίας. Μετά την περιφορά, η πλατεία του οικισμού είναι το ιδανικό μέρος μάζωξης για άφθονο φαγητό , ποτό αλλά και χορό μέχρι το πρωί, αφού κατακλύζεται από παραδοσιακές ορχήστρες και πλανόδιους πωλητές.
Θάσος 15/08
Πανηγύρι της Παναγιάς της Θάσου
Γνωστό και ως «το Πάσχα του καλοκαιριού», ο Δεκαπενταύγουστος στη Θάσο ξέρει από καλό γλέντι και καλό φαΐ. Το πανηγύρι γίνεται στο χωριό Παναγία, που έχει πάρει το όνομά του από τη Μεγαλόχαρη.
Γίνεται και εκεί μεταφορά της εικόνας, με την μπάντα του δήμου να δίνει μια πιο επίσημη χροιά, αλλά τα βλέμματα και τα στομάχια όλων όσοι παρευρίσκονται στρέφονται προς το τραπέζι και το μεγάλο γεύμα που ακολουθεί, με πατάτες, ρύζι, μοσχάρι, στιφάδο και κρασί.
Σαμαρίνα 14-15/8
Κλαρίνα στην καρδιά της Πίνδου
Για κάτι πιο ηπειρωτικό στην καρδιά της Πίνδου, στα 1.450 μέτρα, η Σαμαρίνα είναι το μεγαλύτερο βλαχοχώρι της Ελλάδας. Στις 14 και 15/8 ακολουθούν τους αργόσυρτους ρυθμούς του κλαρίνου χορεύοντας και γλεντώντας στην πλατεία του χωριού και στις 16/8 συναντιούνται στην αυλή της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγιάς. Οι νεότεροι πιάνονται πίσω από τους γεροντότερους για να τραγουδήσουν και να χορέψουν τον πατροπαράδοτο -από την εποχή της Τουρκοκρατίας- τσιάτσιο.
Νίσυρος 06-15/08
Πανηγύρι της Παναγίας Σπηλιανής
Το πιο ξακουστό πανηγύρι του νησιού και ένα από τα μεγαλύτερα σε διάρκεια, αφού κρατάει εννιά μέρες. Το Νιάμερο της Παναγιάς ξεκινά τη γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου και κορυφώνεται το Δεκαπενταύγουστο στο μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιανής, στο Κάστρο των Ιπποτών.
Το έθιμο θέλει γυναίκες να ντύνονται στα μαύρα, να νηστεύουν και να προσεύχονται αυστηρά για 9 μέρες, καθώς και να φροντίζουν για την καθαριότητα της μονής και τα κόλλυβα κατά τη μεταφορά της εικόνας. Όταν φτάσει η εικόνα στην πλατεία του χωριού η νηστεία δίνει τη θέση της στο ατελείωτο γλέντι.
TEXT Θάνος Μακρογαμβράκης,
Φώτο Aris Oikonomou, George Vitsaras/SOOC, Wikimedia Commons
